Jaaroverzicht 2019: de eerste grote stappen

Het einde van het jaar is in zicht en dat is het moment om terug te blikken op het afgelopen jaar. In 2019 zijn in het project Aanpak Ring Zuid belangrijke stappen gezet. Daarbij denken we vooral aan het inschuiven van de Helperzoomtunnel onder het spoor (augustus) en het intrillen van meer dan een kilometer aan damwandplanken voor de bouwkuip van de verdiepte ligging (juli t/m november). Verder hebben we de A28 een stukje omgelegd, zodat het viaduct bij de Brailleweg kon worden afgebroken (mei). In dit jaaroverzicht passeren veel zaken nog eens de revue en kijken we alvast vooruit naar wat er in het jaar 2020 allemaal staat te gebeuren.

Driekwart van damwandplanken voor bouwkuip verdiepte ligging ingetrild

Half juli begonnen we aan het intrillen van 2500 meter aan damwandplanken voor de bouw van de verdiepte ligging. Eind 2019 hebben we bijna driekwart van de damwandplanken ingetrild.

De verdiepte ligging wordt ongeveer 1100 meter lang en komt te liggen tussen het Julianaplein en het Europaplein. Om deze verdiepte ligging te kunnen bouwen, maken we eerst een bouwkuip. Deze bouwkuip wordt gevormd door een stalen damwand, bestaande uit damwandplanken. Afhankelijk van de locatie zijn de planken acht tot dertig meter lang.

De zuidbaan werd tijdens de zomervakantie afgesloten

In de zomer hebben we vooral damwandplanken geplaatst voor de noordwand van de bouwkuip. Dit is de wand die tegen de ringweg aanligt. Hiervoor werd gedurende zes weken in de zomervakantie de zuidbaan van de ringweg afgesloten. In die weken zijn we met twee tot vijf stellingen aan het werk geweest. Na de zomervakantie werd vooral gewerkt aan de zuidwand van de bouwkuip. Bovendien brengen we damwandplanken haaks op deze wanden aan, om de bouwkuip te verdelen in verschillende compartimenten.

Vervolg

Het intrillen van de damwandplanken is nog niet klaar. In 2020 gaan we tot het voorjaar nog verder bij onder andere de Kempkensberg, de Hereweg, DUO/Belastingdienst, de Esperantokruising en het Oude Winschoterdiep.

Helperzoomtunnel ligt op zijn plek

Op zaterdag 3 augustus werd de Helperzoomtunnel succesvol op z’n plek geschoven. Voor het inschuiven van deze tunnel werd het treinverkeer acht dagen stilgelegd. De Helperzoomtunnel gaat op 3 april 2020 open.

In de ‘treinvrije periode’ hebben we dag en nacht gewerkt.We hebben het spoor gedemonteerd, de spoordijk ontgraven, de schuifbaan afgebouwd en de tunnelbak op zijn plek geschoven. Hierna is de schuifbaanconstructie verwijderd, het zand rond de tunnelbak aangevuld en het spoor weer opgebouwd, getest en in gebruik genomen.

'Het was een immense en spannende klus om deze tunnelbak van 6 miljoen kilo op z’n plek te schuiven. Alle betrokken hebben hard gewerkt om dit voor elkaar te krijgen, ik ben blij en opgelucht dat het is gelukt.'

Bert Kramer (omgevingsmanager Combinatie Herepoort)

Helperzoomtunnel open in april

Het afbouwen van de tunnel is nog een flinke klus. De Helperzoomtunnel gaat op 3 april 2020 open. De tunnel wordt geschikt voor auto’s, fietsers, voetgangers, bussen en hulpdiensten zoals brandweer en ambulances. Vrachtverkeer mag er niet doorheen. De Helperzoomtunnel vervangt de spoorwegovergang bij de Esperantostraat. Deze overgang gaat direct dicht nadat de Helperzoomtunnel is geopend.

Oog voor verkeersveiligheid bij Waterloolaan

In augustus 2019 is de Waterloolaan opengesteld voor tweerichtingsverkeer. Dit zorgde voor veel extra verkeer in deze straat en de rest van de Herewegbuurt. Eind november hebben we extra aanpassingen gedaan om de verkeerssituatie te verbeteren.

Het invoeren van tweerichtingsverkeer in de Waterloolaan was nodig omdat de Kempkensberg na de zomervakantie werd afgesloten. Op deze plek zijn we gaan werken aan de bouwkuip voor de verdiepte ligging. Met het afsluiten van de Kempkensberg verviel een belangrijke verbinding tussen de Hereweg en de Helperzoom. Dankzij de Waterloolaan blijven DUO/Belastingdienst en de nabijgelegen woningen vanaf de Hereweg bereikbaar.

Bij de afsluiting in augustus bleef de maximumsnelheid 30 km/uur. Bij de Hereweg werden verkeerslichten geplaatst zodat het verkeer vanuit de Waterloolaan makkelijker de Hereweg kan oprijden. Wijkcomité Herewegbuurt heeft meegedacht over een verkeersplan voor de wijk om sluipverkeer te voorkomen.

Plaatsen van verkeersdrempels

Na de invoering van het tweerichtingsverkeer kregen we veel klachten van omwonenden over de verkeersveiligheid. Samen met wijkcomité Herewegbuurt, andere omwonenden en de gemeente zijn we op zoek gegaan naar oplossingen. Uit verkeersonderzoek bleek dat de meerderheid van het autoverkeer hier te hard reed. In oktober zijn daarom tijdelijke ‘smileyborden’ geplaatst. Dit moest de automobilisten ertoe over te halen zich aan de maximumsnelheid van 30 km/uur te houden. Eind november zijn onder andere verkeersdrempels aangelegd. Ook is er meer ruimte gekomen voor fietsers op de kruising met de Helperzoom.

Tijdelijke situatie

De situatie in de Waterloolaan is tijdelijk. Wanneer de spoorwegovergang bij de Esperantostraat dicht gaat, neemt naar verwachting het verkeer in de Waterloolaan af. Deze onoverzichtelijke spoorwegovergang kan dicht zodra de Helperzoomtunnel open gaat (planning: april 2020).

De rijrichtingen in de Herewegbuurt sinds eind augustus 2019, na het afsluiten van de Kempkensberg
De rijrichtingen in de Herewegbuurt sinds eind augustus 2019, na het afsluiten van de Kempkensberg
Voormalige zuidbaan ringweg gesloopt

Bijzonder bij de ombouw van de zuidelijke ringweg is dat het nieuwe verdiepte weggedeelte wordt gebouwd naast de huidige ringweg. Zo kan het verkeer tijdens de werkzaamheden blijven doorrijden. Om dit mogelijk te maken, is de ringweg vorig jaar en dit jaar een klein stukje naar het noorden opgeschoven. De voormalige zuidbaan is in 2019 grotendeels afgebroken.

In februari werd het verkeer op de zuidbaan (richting Hoogezand) omgezet naar de tijdelijke weg. De tijdelijke zuidbaan van de ringweg ligt op de plek van de voormalige noordbaan. Hij begint ter hoogte van de Hereweg en loopt door tot vlak voor de afrit naar de Europaweg. De rijbaan bestaat uit twee versmalde rijstroken. De maximumsnelheid is 70 km per uur. Deze situatie blijft de komende jaren bestaan.

Esperantokruising en afrit Oosterpoort

Nu de voormalige zuidbaan niet meer in gebruik is, kan deze worden afgebroken. In februari is het viaduct bij de Esperantokruising gesloopt. Twee liggers uit dit viaduct zijn op transport gezet naar Delft, waar de TU ze heeft onderzocht op hun draagvermogen. Van april tot juni hebben we het deel tussen de Esperantokruising en het Oude Winschoterdiep gesloopt. Ook is toen de oude afrit bij de Oosterpoort afgebroken.

Sloop zuidelijk deel viaduct Hereweg

In de tweede helft van juni heeft Combinatie Herepoort in drie weekenden het zuidelijke deel van het viaduct over de Hereweg gesloopt. Op de plekken waar de zuidbaan is verdwenen, zijn in de zomer van 2019 damwandplanken de grond ingetrild. Deze vormen de bouwkuip waarin het verdiepte weggedeelte van de nieuwe ringweg wordt gebouwd.

Hinder, overlast en schade – niet altijd te voorkomen, wel te beperken

Omdat de zuidelijke ringweg dwars door de stad Groningen loopt, is het onvermijdelijk dat de ombouw leidt tot hinder en overlast, en soms ook schade. Natuurlijk proberen we dit wel zo veel mogelijk te beperken.

De meeste overlast voor omwonenden in 2019 ontstond door het intrillen van damwandplanken voor de bouwkuip van de verdiepte ligging. Hierbij gebruikten we een trilblok dat 1.800 tot 2.300 bewegingen per minuut maakt. Dit trillen op de stalen plank zorgde voor de nodige herrie en trillingen in de omgeving. Om goed bereikbaar te zijn voor omwonenden, hebben we een loket in het leven geroepen: Loket Damwand. Omwonenden konden hier terecht met hun vragen, zorgen of klachten. Het loket was tijdens de werkzaamheden continu geopend.

Schade

De trillingen konden ook schade opleveren aan de woningen in de buurt van de werkzaamheden. Om discussies over schade te voorkomen, hebben we bij ongeveer 850 woningen in de directe omgeving van de ringweg een bouwkundige nulmeting uitgevoerd. Bij deze woningen heeft de aannemer schades tot 10.000 euro vergoed.

Stremming ringweg in de zomer

Voor het verkeer was de grootste hinder in 2019 waarschijnlijk het stremmen van de zuidbaan van de ringweg in de zomervakantie. Dit was vanwege het intrillen van de damwandplanken voor de verdiepte ligging. Een deel van de ringweg bevond zich in de veiligheidszone. Het verkeer vanuit Drachten en Assen richting Hoogezand werd omgeleid via de westelijke, noordelijke en oostelijke ringweg.

Overige afsluitingen

Andere stremmingen in 2019 waren onder meer bij de Hereweg (herfstvakantie) en de Brailleweg (voorjaarsvakantie). Fietsers en automobilisten moesten omrijden. In december ging de noordbaan van de ringweg een weekend dicht voor het repareren van een voeg in de lengterichting van de weg. Eerder dit jaar waren er ook al reparaties aan de voeg nodig. Een paar keer in de nacht, maar ook tijdens de hittegolf in de zomer.

Samenkomen in Paviljoen Ring Zuid

Het informatiecentrum is de plek waar je terecht kunt met al je vragen over het project. Je kunt informatie krijgen en de nieuwe ringweg alvast zien, horen en beleven. Eind augustus voegden we daar nog een extra element aan toe. Naast Paviljoen Ring Zuid openden we de Paviljoentuin.

In de Paviljoentuin kun je als bezoeker alvast bekijken welke materialen en beplanting we straks gaan gebruiken bij de nieuwe zuidelijke ringweg. Denk aan voorbeelden van de betonnen wanden die bij de onderdoorgangen op het Julianaplein komen, maar ook aan het hekwerk voor in het toekomstige Zuiderplantsoen. Of de groene struiken die je straks in de middenberm van de nieuwe ringweg ziet. Je kunt dit allemaal terugvinden in onze Paviljoentuin aan de Muntinglaan 2.

Samenwerken met Minerva

Paviljoen Ring Zuid is ontworpen door studenten van Academie Minerva. Het afgelopen jaar hebben we onze samenwerking voortgezet en hebben de studenten gewerkt aan verschillende ontwerpopdrachten voor het informatiecentrum. Zo maakten ze een korte film, een kleurboek, spiegels voor op de toiletten en een nieuwe – verrijdbare – ombouw voor de maquette. Ook ontwierpen ze krukjes, stoelen en tafels van bomen die eerder langs de zuidelijke ringweg stonden. Tot slot hebben ze nagedacht over een manier waarop de geschiedenis van de ringweg een plek kan krijgen in de rondleidingen.

Omfietsen bij de Hereweg

Vanaf oktober is het fietspad aan de westzijde van de Hereweg (richting Helpman) onder het viaduct afgesloten. Fietsers worden omgeleid via de Papiermolentunnel. Deze omleiding duurt naar verwachting nog tot februari 2020.

De afsluiting voor fietsers heeft te maken met de bouw van de verdiepte ligging. Deze loopt onder de Hereweg door. Om dit verdiepte weggedeelte te kunnen bouwen, hebben we de westzijde van de Hereweg vrijgemaakt van verkeer. Hier leggen we eerst een bouwkuip aan. Als die klaar is, bouwen we hier een deel van de verdiepte ligging. Daarna gaan we hetzelfde doen aan de oostzijde van de Hereweg.

Hereweg tien dagen afgesloten

In de herfstvakantie in oktober was de Hereweg tien dagen helemaal dicht om de Hereweg hiervoor in te richten. Het fietspad aan de oostzijde, de busbaan en de rijbanen voor het autoverkeer zijn opgeschoven naar het oosten. Hier was ruimte voor omdat op deze plek de ‘ambtenarenlus’ heeft gelegen: een vrije baan voor het verkeer vanaf de ringweg richting de kantoren bij de Kempkensberg.

Straks gebruik maken van de busbaan

Het is de bedoeling dat de fietsers richting Helpman in de toekomst gebruik kunnen maken van de busbaan onder het viaduct door. Het busverkeer gaat dan via de rijbanen voor het autoverkeer. Dit kan alleen veilig als de verkeerslichten worden aangepast.

We deelden koeken uit voor extra energie tijdens het omfietsen
We deelden koeken uit voor extra energie tijdens het omfietsen
Besluit fietstunnel Papiermolen ter inzage gelegd

In 2019 kon iedereen zijn zienswijze geven op een plan voor een fietstunnel onder de ringweg door ter hoogte van de Rivierenbuurt. Buurtbewoners hebben zich met succes ingezet voor het behoud van een tunnel op deze plek.

Op dit moment ligt er al een fietstunnel tussen de Rivierenbuurt en zwembad de Papiermolen. Door de ombouw van de ringweg verandert de situatie hier. De ringweg komt hier lager te liggen en er komt een nieuwe verbindingsweg parallel aan de ringweg. In de planvormingsfase zagen we geen mogelijkheid hier een sociaal veilige fietstunnel te maken. Daarom was in het plan (2014) een voetgangersbrug over de ringweg opgenomen.

Behoud van de fietstunnel

Bewoners waren niet blij met deze oplossing. Henk en Ria ter Veen uit de Lekstraat hebben zich de afgelopen jaren ingezet om de plannen aan te passen. Met succes, want aannemer Combinatie Herepoort vond in 2017 het Ei van Columbus: de verbindingsweg waar de tunnel onderdoor gaat, wordt ongeveer 2 meter verhoogd, terwijl de Maaslaan en de Merwedestraat juist zo’n 70 cm worden verlaagd. Wie straks komt aanfietsen vanuit de Merwedestraat kan de lange fietstunnel helemaal doorkijken.

Het nieuwe plan moest nog wel officieel worden vastgesteld. In juni en juli 2019 lag het plan voor de nieuwe fietstunnel zes weken ter inzage. Begin 2020 kunnen belanghebbenden nog tegen het besluit in beroep gaan.

Verkeer op A28 slingert via tijdelijk viaduct over Brailleweg

Het verkeer op de A28 rijdt sinds dit voorjaar met een slinger over een tijdelijk viaduct over de Brailleweg heen. Zo is er ruimte ontstaan om het oude viaduct af te breken.

In maart is het verkeer richting Julianaplein naar het tijdelijke viaduct omgezet. Een maand later ging ook het verkeer in de andere richting ‘om’. In verband met de werkheden zijn in maart de snelheidsborden op de A28 verplaatst. Automobilisten op de A28 richting de stad moeten sindsdien ongeveer 250 meter eerder de snelheid minderen van 100 km/uur naar 70 km/uur.

Bouwplaats bij de Van Eedenstraat werd verplaatst

De werkzaamheden bij de Brailleweg werden eerst uitgevoerd vanaf een bouwplaats bij de Van Eedenstraat. Na overleg met omwonenden heeft Combinatie Herepoort in april besloten deze bouwplaats te verplaatsen. De locatie van de bouwplaats veroorzaakte te veel hinder voor direct omwonenden.

Omrijden via het Hoornsediep

Het oude viaduct van de A28 over de Brailleweg is in de meivakantie gesloopt. Vanwege de veiligheid werd de Brailleweg zelf afgesloten voor alle verkeer. In de week voor deze sloop werden fietsers op de Brailleweg in de ochtendspits getrakteerd op ontbijtkoek. Met deze actie hebben we de fietsers gewezen op de komende afsluiting. Ze konden omrijden via het Hoornsediep.

Kade Noord-Willemskanaal vernieuwd

In augustus en september is bij de Brailleweg een deel van de kade van het Noord-Willemskanaal vervangen. Deze werkzaamheden waren ter voorbereiding op de aanleg van de nieuwe fietsdoorgang bij de Brailleweg.

Op pad met stewards Cees en Mike

De stewards bij het project Aanpak Ring Zuid zijn de schakels tussen omwonenden en uitvoerders. Ze gaan in gesprek met buurtbewoners, bieden een luisterend oor bij klachten of zorgen, en bieden waar mogelijk een oplossing.

In augustus kreeg onze steward Cees een nieuwe collega in Mike. Samen zijn ze het aanspreekpunt in de verschillende wijken. “Binnen de beschikbare kaders probeer ik mijn uiterste beste te doen om oplossingen voor betrokkenen te bedenken”, zegt Mike.

Visuele handicap

In september ging Cees samen met verkeersmanager Jos op zoek naar een oplossing voor Henk Wever. Henk Wever is blind en loopt iedere dag van zijn huis in de Rivierenbuurt naar zijn werk bij DUO. Door zijn visuele handicap is hij op straat vooral afhankelijk van zijn gehoor en tastzin. Toen de rateltikkers van de stoplichten op zijn woon-werkroute ineens verdwenen waren, heeft hij contact gezocht met Cees. Jos en Cees hebben samen met Henk een nieuwe route uitgestippeld en ervoor gezorgd dat de rateltikkers het weer deden.

Gyas

Ook bij werkzaamheden vanaf het water zijn er mensen die hier hinder van ondervinden. In de zomer vernieuwden we de kade aan de oostkant van het Noord-Willemskanaal. Dit was nodig omdat het nieuwe fietspad straks iets lager komt te liggen dan de weg. De werkzaamheden vonden plaats tegenover het verenigingsgebouw van roeivereniging Gyas. Daardoor was er op het water tijdelijk minder ruimte, precies in de voor hen meest drukke periode. Cees en voorzitter van Gyas Annelies spreken samen met de hoofduitvoerder en werkvoorbereider die betrokken zijn bij het vernieuwen van de kade. Cees: “We hebben samen besloten dat er een lijn met gele boeien langs het werkschip en het ponton wordt gespannen. De boeien trekken de aandacht, zodat roeiers alert zijn op de versmalling van het kanaal en niet per ongeluk tegen het schip of ponton botsen.”

Van oost naar west

Aanpak Ring Zuid gaat over het ombouwen van een stuk weg (A7/N7) vanaf aansluiting Hoogkerk tot knooppunt Westerbroek. In 2019 zijn we op verschillende plekken aan het werk geweest. Een overzicht van oost naar west.

Knooppunt Westerbroek is het meest zuidoostelijke stukje van het project Aanpak Ring Zuid. In september zijn we gestart met de uitbreiding van dit knooppunt, zodat het meer verkeer kan verwerken. In december waren de werkzaamheden klaar. De nieuwe bypass voor verkeer richting Hoogezand is in verband met veiligheid nog niet opengesteld.

Eemspoort

Bij bedrijventerrein Eemspoort hebben we eind november een faunapassage aangelegd onder de plek waar straks een op- en afrit komt. De faunapassage heeft een nat en een droog deel. Het natte deel is met name bedoeld voor vissen, kikkers, padden en salamanders. Over het droge deel kunnen straks kleine zoogdieren lopen, zoals muizen, kleine marterachtigen en egels. Komend jaar moeten de oevers en de toegangen naar de passage nog beplant worden.

Vrijheidsplein

In maart zijn de renovatiewerkzaamheden aan het viaduct op het Vrijheidsplein hervat. Vanwege het weer was Combinatie Herepoort in de winter tijdelijk met de werkzaamheden gestopt. Deze werkzaamheden bestonden uit het reinigen van de al gestraalde en uitgehakte delen, het repareren van onvolkomenheden en het aanbrengen van een coating. Voor de reparaties onder aan het dek is gebruik gemaakt van hoogwerkers. De werkzaamheden waren eind juni afgerond, iets eerder dan voorzien. Het verkeer heeft weinig hinder ondervonden van de werkzaamheden.

Historische verhalen over de zuidelijke ringweg

In de jaren 60 werd de oude zuidelijke ringweg gebouwd. We kwamen in contact met Gjalt Kootstra, Bert Weggemans en Simon Deinum. Zij deelden drie verschillende historische verhalen over de aanleg van de oude zuidelijke ringweg met ons.

Meebouwen aan de ringweg

Gjalt Kootstra werkte van 1962 tot 1967 mee aan de aanleg van de oude zuidelijke ringweg. Hij solliciteerde als calculator, maar werd als ‘22-jarig broekie’ aangenomen als assistent van de hoofduitvoerder. Van 1962 tot 1967 werkte Gjalt Kootstra mee aan de aanleg van de oude zuidelijke ringweg. "Het was op dat moment het grootste wegenbouwproject dat in Noord-Nederland werd uitgevoerd."

Spelen in het zand

Als je Bert Weggemans (70 jaar) vraagt naar de bouw van de zuidelijke ringweg in de jaren 60, moet hij vooral denken aan wat voor prachtig speelterrein het was. “Rolschaatsen over het asfalt, spelen in het zand, sleetje rijden vanaf het talud in de winter en fanatieke voetbalcompetities, dat is wat er meteen naar bovenkomt als ik terugdenk aan die tijd.”

Theekoepel Sterrebos

De negentiende-eeuwse, monumentale theekoepel in het Sterrebos was jarenlang het atelier van beeldend kunstenaar Sijbren Ridsert (Siep) van den Berg (1913-1998). In zijn biografie – geschreven door Simon Deinum – is te lezen dat de theekoepel voor de aanleg van de zuidelijke ringweg in 1964 werd verplaatst van de westzijden van de Hereweg naar de oostzijde. De prachtige theekoepel staat er nog steeds en krijgt straks een bijzondere plek aan de rand van het Zuiderplantsoen.

Vertrouwen in aanpak

Bij een omvangrijk project als Aanpak Ring Zuid is vertrouwen een voorwaarde voor een goede samenwerking tussen opdrachtgever (Aanpak Ring Zuid) en opdrachtnemer (Combinatie Herepoort). Beide partijen zetten zich hiervoor in.

In maart werd het Plan van Aanpak 'Waar een wil is, komt een weg' van de commissie-Hertogh gepresenteerd. Beide partijen hebben hierin concrete afspraken gemaakt over het vervolg van het project. Twee onderdelen kregen hierin extra aandacht: het bouwen van de bouwkuip van de verdiepte ligging en het inschuiven van de Helperzoomtunnel. Beide onderdelen zijn dit jaar goed verlopen. In december heeft dhr. Hertogh laten weten dat de gesprekken over de financiële situatie op lange termijn nog lopen.

Onderdeel van het Plan van Aanpak was een concrete planning voor 2019, met een doorkijkje tot aan het eind in 2024.

Nieuwe projectdirecteur

In oktober werd projectdirecteur Ton Swanenberg opgevolgd door Joost van de Beek. Swanenberg is vijf jaar directeur geweest van projectorganisatie Aanpak Ring Zuid. Opvolger Van de Beek was projectmanager bij de Afsluitdijk. "Aanpak Ring Zuid is een heel uitdagend project. Er gebeurt hier veel meer dan alleen het aanleggen van een nieuwe weg. Aanpak Ring Zuid draait niet alleen om bereikbaarheid, maar ook om veiligheid en leefbaarheid. Zo worden dankzij de aanleg van het Zuiderplantsoen straks twee delen van de stad aan elkaar gehecht. En voor veel omwonenden wordt hun leefomgeving een stuk mooier. Dat spreekt me ontzettend aan."

Joost van de Beek startte op 1 oktober 2019 als nieuwe projectdirecteur van Aanpak Ring Zuid. Foto: Jeroen van Kooten
Joost van de Beek startte op 1 oktober 2019 als nieuwe projectdirecteur van Aanpak Ring Zuid. Foto: Jeroen van Kooten
En in 2020...

Wat staat er aankomend jaar op de planning? In 2020 gaan we onder andere:

  • beginnen met de ombouw van het Vrijheidsplein;
  • de Helperzoomtunnel openen;
  • starten met het aanleggen van de op- en afrit bij Eemspoort en Driebond;
  • het nieuwe viaduct en de A28-oprit bij de Brailleweg bouwen;
  • beginnen met de aanleg van de oprit naar de A7 bij Laan Corpus den Hoorn;
  • op verschillende plekken damwandplanken intrillen voor de verdiepte ligging.