TOEN: De suikerfabriek aan het Hoendiep in Groningen
Het najaar is traditioneel de tijd van de bietencampagne. Suikerbieten worden van het land gehaald en via vrachtwagens vervoerd naar een fabriek waar ze worden verwerkt tot suiker. In Groningen gaan de bieten naar de fabriek bij Hoogkerk (Vierverlaten). De vrachtwagens vol met bieten zijn dan ook een vertrouwd gezicht op de zuidelijke ringweg. Tot 2008 had Groningen nóg een suikerfabriek: bij de westelijke ringweg, aan het Hoendiep.
De teelt van suikerbieten in onze provincie kwam pas rond 1890 goed op gang. Voor die tijd zagen veel boeren de bietenteelt niet zo zitten. Sommigen zagen op tegen het oogsten zo laat in het jaar. De bieten werden aanvankelijk naar fabrieken in Brabant vervoerd. De Brabantse fabrikanten en Groninger bietentelers richtten in 1896 de Noord-Nederlandsche Beetwortelsuikerfabriek op in Vierverlaten bij Hoogkerk.
Niet alle telers waren tevreden met de nieuwe fabriek. De suikerfabrieken in Nederland maakten onderlinge afspraken over de inkoopprijzen en over ieders aandeel in de oogst. Daardoor stonden de telers als het ware tegenover een kartel. Ze hadden zelf geen mogelijkheden om hun opbrengsten te verhogen. Dat bleek bijvoorbeeld toen de telers door veredeling bieten konden leveren met een relatief laag gewicht en een relatief hoog suikergehalte. De extra opbrengsten hiervan verdwenen in de zakken van de fabrikanten.
Vereeniging Friesch-Groningsche Coöperatieve Beetwortelsuikerfabriek
Net als in andere plekken in Nederland, besloten bietentelers in Groningen en Friesland hun eigen suikerfabriek op te zetten. Doordat steeds meer boeren suikerbieten verbouwden, was daar ook ruimte voor. In 1913 werd de Vereeniging Friesch-Groningsche Coöperatieve Beetwortelsuikerfabriek opgericht. Deze fabriek werd gebouwd aan het Hoendiep. De twee fabrieken, slechts enkele kilometers van elkaar, waren geduchte concurrenten, maar werkten ook samen. In 1920 werd de fabriek in Hoogkerk overgenomen door de Centrale Suiker Maatschappij (CSM).
In 1944 was de fabriek aan het Hoendiep de enige suikerfabriek boven de grote rivieren die een bietencampagne kon draaien.
In de jaren dertig zakte de suikerprijs in. De overheid moest steeds meer ondersteuning geven om de suikerfabrieken in het land overeind te houden. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, waren er in Nederland nog maar twaalf suikerfabrieken over. Namelijk zes van de CSM en zes coöperatieve. In de oorlog was het moeilijk om de fabrieken draaiende te houden. Dat kwam onder andere doordat er minder arbeidskrachten beschikbaar waren. Daarnaast waren er problemen om de bieten naar de fabrieken te transporteren. En op sommige plekken werd landbouwgrond door de Duitse bezetters onder water gezet. In 1944 was de fabriek aan het Hoendiep de enige suikerfabriek boven de grote rivieren die een bietencampagne kon draaien.
Na de oorlog herstelde de bietenteelt zich snel. Door het grote aanbod aan bieten werd de capaciteit van de fabriek aan het Hoendiep verder opgevoerd. In de jaren vijftig draaiden de suikerfabrieken op volle toeren. Maar in de jaren zestig viel het aanbod weer terug. De zes coöperatieve suikerfabrieken werden gedwongen meer samen te werken. Uiteindelijk gingen deze zes fabrieken eind 1970 samen in de Suiker Unie. Omdat deze organisatie ook andere producten ging verbouwen en verhandelen, zoals zaden, noten en fruit, werd de naam in 1996 veranderd in Cosun. Toen de eerste coöperatieve fabriek in Nederland honderd jaar werd, mocht het bedrijf zich Royal Cosun noemen.
In 2007 nam Royal Cosun de CSM over, waardoor beide Groningse fabrieken onderdeel werden van hetzelfde bedrijf. Niet lang daarna besloot de EU de maximale productie van bietsuiker drastisch te verlagen. Daarop besloot Royal Cosun in 2008 met onmiddellijke ingang de fabriek aan het Hoendiep in Groningen te sluiten. Zo kwam een abrupt einde aan de tweede suikerfabriek van Groningen.
Evenementen en woningen
Tegenwoordig is de fabriek een evenementenlocatie. Op het terrein aan het Hoendiep, een gebied net zo groot als de Groninger binnenstad, worden in de toekomst 2.500 tot 5.000 woningen gebouwd. In de naam van dit nieuwe stukje stad blijft het verleden zichtbaar: De Suikerzijde. Suikerbieten worden hier niet meer verwerkt. Die gaan naar de suikerfabriek in Hoogkerk.
Dit artikel is grotendeels gebaseerd op deze publicatie (pdf) van J.A. van der Hoeve en R. Overbeek (2009). Titelfoto: De suikerfabriek aan het Hoendiep, 1915-1920. Foto: P. Scharringa, collectie Groninger Archieven.
Lees ook:
Groningen Bereikbaar en Aanpak Ring Zuid brengen elke week een voortgangsbericht uit over Operatie Ring Zuid. Vandaag nummer 5. In deze update informeren we over de periode 18 tot en met 24 april.
Op zaterdagochtend 27 april beginnen we met fase 3 van Operatie Ring Zuid. Deze fase duurt ruim een week, tot zondagavond 5 mei. Wat gaan we in deze fase doen?
Op Koningsdag, 27 april, start fase 3 van Operatie Ring Zuid. Dat betekent ook dat er allerlei wegafsluitingen veranderen. In dit artikel een kort overzicht.