Gluren bij de buren (5): A9 Holendrecht-Diemen

De A9 bestaat uit twee gedeelten, met elkaar verbonden via een klein stukje A2. Het westelijke deel van de A9 (in het kaartje oranje) loopt vanaf Den Helder (N9), via Alkmaar en Haarlem onder Amsterdam door en eindigt bij knooppunt Holendrecht (A2). Twee kilometer noordelijker in dat knooppunt begint het oostelijke deel (in het kaartje paars), dat de A2 met de A1 verbindt. In dit artikel gaat het over dit oostelijke deel van de A9, van knooppunt Holendrecht naar knooppunt Diemen, de Gaasperdammerweg (het paarse stukje dus). Eind september gaf minister Melanie Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu) het officiële startsein voor de werkzaamheden.

Aanleiding

De Gaasperdammerweg is eind jaren ‘70 aangelegd op het tracé van de voormalige Bijlmer Ringvaart. De weg was bedoeld als provinciale stadsautosnelweg, als vervanging van de oude provinciale weg Ouderkerk – Diemen. Het duurde echter langer dan gedacht om de ring rond Amsterdam te voltooien. Daarom werd de Gaasperdammerweg begin jaren ’80 opgewaardeerd tot Rijksweg. Eind jaren ’90 werd de weg steeds drukker, door de toename van het autoverkeer rond Amsterdam. De weg zou moeten worden ontlast door de A6 vanaf Knooppunt Muiderberg door te trekken tot aan Knooppunt Holendrecht, via een tunnel langs het Naardermeer. Dit plan sneuvelde.

Vandaag de dag vormt de Gaasperdammerweg als het ware een tweede ringweg van Amsterdam. De A9 is een zwaarbelaste verbinding door de zuidoostelijke stadsdelen van Amsterdam. De weg heeft in beide richtingen twee rijstroken plus een spitsstrook. Een spitsstrook is een extra strook die bij drukte kan worden opengesteld. Op minder drukke momenten fungeert de strook als vluchtstrook.

Project in hoofdlijnen

Rijkswaterstaat gaat de komende jaren de A9 tussen de knooppunten Holendrecht en Diemen verbreden. De werkzaamheden aan de A9 maken deel uit van de weguitbreiding Schiphol – Amsterdam – Almere (SAA). In dat project verbreedt Rijkswaterstaat de komende jaren de drukke snelwegen tussen Schiphol, Amsterdam en Almere met één of meer rijstroken. Hierdoor verbetert de doorstroming en daarmee de bereikbaarheid van de noordelijke Randstad. Ook wordt de leefbaarheid in de omgeving vergroot, door een goede inpassing van de weg in het landschap en de aanleg van meer en hogere geluidsschermen.

De belangrijkste onderdelen van het project A9 Holendrecht – Diemen:

Extra rijstroken

De weg krijgt een uitbreiding van 2 x 2 rijstroken plus twee spitsstroken naar 2 x 5 rijstroken plus een wisselstrook. Deze extra rijstroken zorgen ervoor dat de doorstroming verbetert, en daarmee de bereikbaarheid van de noordelijke Randstad. De weg moet hiervoor verbreed worden. In de stedelijke omgeving moeten enkele panden worden gesloopt.

Bouw landtunnel

Tussen rivier de Gaasp en de spoorlijn Amsterdam-Utrecht komt de A9 in een tunnel. De lengte van deze Gaasperdammertunnel bedraagt drie kilometer, waarmee het de langste landtunnel van Nederland wordt. De A9 vormt na de bouw van de tunnel geen barrière meer tussen de gebieden aan weerszijden van de Gaasperdammerweg. Op het dak van de tunnel komt een groot park, twee keer zo groot als het Vondelpark. Op en rond de tunnel komen 1500 bomen. Voetpaden maken het mogelijk om straks tussen het groen in de lengterichting over het dak van de tunnel te lopen. De wijken rondom de A9 krijgen met de komst van de tunnel schonere lucht en minder geluidsoverlast.

Renovatie huidige brug over de Gaasp

Rijkswaterstaat gaat de huidige brug over het riviertje de Gaasp renoveren en inrichten voor het oost-westverkeer. Voor de wisselstrook en het west-oostverkeer komen ten zuiden van de huidige brug twee nieuwe brugdekken.

Overige aanpassingen

Knooppunt Holendrecht krijgt twee nieuwe verbindingsbogen en een fly-over. Het bestaande geluidsscherm bij Kantershof wordt verhoogd, verplaatst en verlengd. Tot slot krijgt de weg dubbellaags geluidsreducerend asfalt en wordt de bewegwijzering aangepast.

De verbreding van de A9 wordt uitgevoerd door consortium IXAS Zuid-Oost. Dit consortium bestaat uit de bedrijven Ballast Nedam, Fluor, Heijmans en 3i Infrastructure.

Overeenkomsten en verschillen

Net als de zuidelijke ringweg in Groningen loopt de A9 Holendrecht – Diemen door stedelijk gebied. Beide wegen krijgen een grotere capaciteit om de toename van het verkeer op te vangen. Bij beide projecten wordt een deel van de weg onder de grond gebracht, waardoor een nieuw groen gebied ontstaat. Ook verdwijnt zo een barrière.

Een belangrijk verschil is dat bij de A9 de doorstroming vooral wordt verbeterd door de weg te verbreden tot 2x5 rijstroken. In Groningen wordt de ringweg ook verbreed, tot deels 2x3 en deels 2x4 rijstroken, maar daarnaast verdwijnen ook de gelijkvloerse kruisingen bij het Julianaplein en het Vrijheidsplein. Op het Julianaplein zijn nu nog verkeerslichten.

In Groningen wordt de weg aangelegd in een verdiepte ligging van in totaal 1,2 kilometer, met daarover heen drie deksels. Bij de A9 komt een tunnel van drie kilometer. In Groningen is een langere verdiepte ligging of tunnel niet goed inpasbaar omdat hierin vanwege veiligheidseisen geen aansluitingen op andere wegen mogen liggen.

Aanpak Ring Zuid is een samenwerking van gemeente, provincie en Rijk. A9 Holendrecht – Diemen is een project van Rijkswaterstaat. De gemeenten zijn hier op een andere wijze bij betrokken. In 2007 heeft Rijkswaterstaat voor het project wegverbreding Schiphol-Amsterdam-Almere een overeenkomst afgesloten met onder andere de gemeente Amsterdam, Provincie Noord-Holland, gemeente Almere en gemeente Amstelveen. Hierin is bijvoorbeeld afgesproken dat de gemeente Amsterdam € 25 miljoen bijdraagt aan de tunnel. Ook stelt de gemeente Amsterdam alle gronden die voor de verbreding nodig zijn om niet beschikbaar.

Overlast beperken

“Omdat we een aantal jaren een snelweg gaan verbouwen midden in een stadsdeel met 80.000 inwoners, hebben we uitgebreid stil gestaan bij de hinder die dit project oplevert tijdens de bouwfase.” Dat zegt Omgevingsmanager Lammert Postma van het project A9 Holendrecht – Diemen. “IXAS, de aannemerscombinatie die de A9 gaat verbreden en voor 20 jaar gaat onderhouden, heeft diverse maatregelen genomen om de overlast te beperken. Belangrijk is vooral het goed communiceren over de overlast die bewoners kunnen verwachten. Wanneer begint de overlast, wanneer eindigt deze en wat houden de werkzaamheden in?”

Een overzicht van de belangrijkste maatregelen:

• IXAS heeft een slimme oplossing bedacht waarbij er niet eerst een tijdelijke snelweg aangelegd hoeft te worden om de tunnel te kunnen bouwen. Dit scheelt enorm veel hinder voor de omgeving.
• IXAS stuurt het bouwverkeer strak aan. Zo krijgen vrachtwagens een ticket mee met de route en het tijdslot wanneer de poort open gaat. Het bouwverkeer rijdt alleen over wegen die hiervoor gebruikt mogen worden. Omwonenden weten daarom waar hun kinderen veilig kunnen fietsen.
• De bouwwegen zijn van asfalt en niet van rijplaten of puin. Dit geeft minder stof en is stiller.
• Waar mogelijk zit er een ‘muts’ om de heistelling. Dit dempt het geluid van het heiblok een beetje.
• Veel zand wordt per schip aangevoerd over de Gaasp, waardoor er veel minder ritten met zandauto’s nodig zijn.
• IXAS brengt vroegtijdig in beeld wat de ernst is van de verwachte hinder. Bij ‘matige overlast’ krijgen de omwonenden een bewonersbrief. Bij ‘ernstige overlast’ wordt er een bewonersbijeenkomst gehouden. Bij ernstige overlast ’s nachts krijgen de omwonenden een hotelovernachting aangeboden.

Communicatie en participatie

Net als bij Aanpak Ring Zuid steekt het project A9 Holendrecht – Diemen veel energie in het betrekken van omwonenden bij het project. Lammert Postma: “We hebben sinds de startnotitie voor de planstudiefase in 2005 verscheen, meerdere malen per jaar bewonersavonden georganiseerd. Meestal voor alle omwonenden van het project, maar soms ook voor één wijk en voor de bedrijvenvereniging van Amsterdam Zuidoost. Daarnaast hebben we veel persoonlijk contact met bewonersbelangenverenigingen van de wijken rondom de A9.

In de planstudie is serieus gekeken naar de mogelijkheid om ideeën die in zienswijzen naar voren zijn gebracht, in de plannen te verwerken. “Uiteraard alleen als dit niet tot kostenverhogingen zou leiden of als een derde partij bereid was de kosten te dragen. Zo komt er een fietspad op de verbrede brug over de Gaasp, waardoor bewoners van Amsterdam-Zuidoost gemakkelijker van en naar het Diemerbos kunnen. Dit fietspad wordt betaald door Groen Gebied Amstelland, een samenwerkingsverband tussen gemeenten en provincie die het landelijk gebied tussen Amstelveen en het Amsterdam-Rijnkanaal beheert. Verder krijgt een waterbergingslocatie natuurvriendelijke oevers en er is een singel rondom de Gaasperplas gegraven waardoor de waterkwaliteit in de plas aanzienlijk is verbeterd.”

Niet alle wensen vanuit de omgeving konden worden gehonoreerd. Postma: “De gemeente Amsterdam had bijvoorbeeld lange tijd de wens om een onderdoorgang voor fietsers te verbreden tot een nieuwe ontsluitingsweg met 2 x 2 rijstroken. Uiteindelijk bleek hiervoor geen budget te zijn. Ook was er de wens om de onderdoorgang voor fietsers en wandelaars ter hoogte van de wijk Kantershof te behouden. Deze verbinding vervalt omdat de snelweg op deze plek lager komt te liggen. Een tunnel onder de verlaagde weg door kan niet omdat de A9 op deze plek ook als waterkering dient. Bewoners hebben daarom gepleit voor het aanleggen van een brug voor fietsers en wandelaars. Volgens de gemeente Amsterdam en de Stadsregio Amsterdam had zo’n brug te weinig meerwaarde. De verbinding is daarmee definitief komen te vervallen.”

Kansen

Het project in Amsterdam-Zuidoost levert niet alleen hinder voor de omgeving op, maar biedt ook kansen, legt Postma uit. “Talentontwikkeling bijvoorbeeld. Rijkswaterstaat en IXAS willen de kennis uitdragen die we hebben en die we bij dit project opdoen. Zo hebben we op het weekendcollege van ROC Amsterdam Zuidoost les gegeven over werken in de bouw. Op het weekendcollege worden middelbare scholieren uit Amsterdam Zuidoost bijgespijkerd, zodat ze later meer kans hebben op een plek op de arbeidsmarkt. Enkele scholieren hebben bijvoorbeeld het programma voor de starthandeling van de minister in september georganiseerd. Ook gaan scholieren foto’s maken die we op de bouwhekken gaan plaatsen.”

Ook de kennis van de werknemers van IXAS wordt benut voor de talentontwikkeling. Postma: “Bij het project zetten we ook langdurig werkzoekenden en scholieren in. IXAS gaat deze mensen intensief begeleiden. Ze krijgen een rol op de bouwplaats, bijvoorbeeld in een technische functie of als medewerker in de kantine van de bouwkeet.”

De verbreding van de A9 Gaasperdammerweg is ook goed voor de lokale economie. “Je moet je voorstellen dat er vele honderden werknemers aan de slag gaan. Elk van hen is naast werknemer ook consument. Eettentjes en hotels in Amsterdam Zuidoost profiteren daar al volop van. We hebben afgesproken dat zowel Rijkswaterstaat als IXAS bij bijeenkomsten gebruik maakt van lokale zalen en cateraars. Maar ook bijvoorbeeld lokale kappers doen goede zaken.”

Verder is er in het project aandacht voor duurzaamheid. “IXAS heeft gekapte bomen geleverd aan de Stichting Stadshout, die er straatmeubilair voor het stadsdeel van maakt. En binnenkort maken ze houten speeltoestellen voor een school langs de A9.”

Belangrijk bij alle kansen is dat ze niet tot hoge kosten leiden. Postma: “De meeste voorbeelden zijn kostenneutraal. Het lesgeven zien we als vrijwilligerswerk. Het hout moet toch weg. En er moet toch worden gegeten. Het is een kwestie van even nadenken bij de keuze die je maakt. Deze aanpak levert heel veel goodwill op voor het project.”

Wat nemen we mee naar Groningen?

“Het plan in Amsterdam Zuidoost laat mooi zien dat slim bouwen en slim plannen veel voordeel kan opleveren. Niet alleen voor het project, maar zeker ook voor het verkeer en de omwonenden.” Dat zegt Johan Postma (geen familie), manager Bereikbaarheid van Aanpak Ring Zuid. “Bij de ombouw van de zuidelijke ringweg vragen we de gegadigden in de aanbesteding om een plan te maken dat zo weinig mogelijk hinder oplevert voor het verkeer en de omwonenden. Hoe minder overlast, hoe beter het plan scoort. Welke maatregelen hieruit voortkomen, is nu natuurlijk nog niet te zeggen. Ook denken we in Groningen alvast na over de manieren om werkzoekenden en scholieren in te zetten bij de ombouw.”

Dit is de vijfde aflevering van ‘Gluren bij de buren’. In deze reeks artikelen bekijken we enkele projecten in het land die overeenkomsten hebben met Aanpak Ring Zuid. Daarbij kijken we vooral naar wat er gedaan is om de overlast te beperken. Aanpak Ring Zuid kan van deze ervaringen gebruik maken.